Niezabitowski Aleksander Ludwik h. Lubicz (zm. 1675), rotmistrz, kasztelan bełski. Pochodził z niezamożnej rodziny wiodącej się z Niezabitowa w woj. lubelskim, z tej gałęzi, która osiedliła się na Rusi Czerwonej. Był synem Szymona i Zofii Ługowskiej. W woj. lubelskim miał N. prawdopodobnie część wsi Kosarzew, w ziemi przemyskiej należały doń Sierakowce. Początkowo służył w wojsku kwarcianym pod dowództwem hetmana Stanisława Koniecpolskiego, a więc przed marcem 1646. W świetle późniejszych wydarzeń wydaje się zgodna z prawdą opinia Stanisława Temberskiego, że N. był już wówczas żołnierzem nie zdyscyplinowanym, skłonnym do burd i gwałtów, być może (jak podaje autor „Roczników”) Koniecpolski zamierzał go stracić, a raczej – może mu tym groził. Dalsze losy N-ego przeczą zdaniu Temberskiego, iż częściej widywano go w wojsku na leżach, niż w czasie działań wojennych. Wszystko wskazuje, że N. zdobył sobie w armii dużą popularność. W r. 1648 podpisał wraz z woj. lubelskim elekcję Jana Kazimierza. Na sejmie elekcyjnym występował 22 XI jako poseł od wojska. Ponownie wystąpił N. na sejmie 1649/50 r. jako delegat wojska; był wówczas sędzią wojskowym i porucznikiem chorągwi koniuszego kor. Aleksandra Michała Lubomirskiego. Groził konfederacją wojska, jeśli sejm nie uchwali zapłaty zaległego żołdu «korsuńskim i zbaraskim żołnierzom». W okresie komisji lubelskiej dla zapłaty wojska (styczeń – marzec 1650) N. przewodził burzącym się żołnierzom, dążył do zawiązania konfederacji. Prawdopodobnie jeszcze t. r. udało się pozyskać N-ego regimentarzowi ks. Jeremiemu Wiśniowieckiemu; zrobił go porucznikiem swojej chorągwi komputowej (może usarskiej?). Jako taki występował N. w r. 1651 i w marcu t. r. w obronie towarzysza z tejże chorągwi, przeciwstawił się ostro (doszło do wymiany obelg) woj. bracławskiemu Stanisławowi Lanckorońskiemu. T. r. został N. cześnikiem bracławskim. Przestał natomiast być (przed styczniem 1651) sędzią wojskowym. Wyznaczony (1651) przez Wiśniowieckiego na jednego z opiekunów jego małoletniego syna Michała, jeszcze w r. 1666 utrzymywał N. bliskie kontakty z rodziną zmarłego regimentarza. Z ramienia Władysława Dominika Ostrogskiego-Zasławskiego (1656), a potem w imieniu Michała K. Radziwiłła (1658) usiłował N. odebrać starostwo przemyskie Marcinowi Madalińskiemu, z którego zrobił sobie w ten sposób nieprzejednanego wroga. Żoną Ostrogskiego, a potem Radziwiłła, była Katarzyna Sobieska; zapewne dzięki niej N. nawiązał z jej bratem Janem bliższe stosunki, w jakich pozostawał już w r. 1665.
W r. 1652 był N. już stolnikiem bracławskim. Należał do aktywnych posłów na pierwszym sejmie t. r. i do czołowych oponentów, obciążanych winą za zerwanie sejmu. Nadal służył w wojsku, uczestniczył w bitwie pod Batohem (1–2 VI 1652), udało mu się jednak ujść do Mołdawii, a następnie do Siedmiogrodu, gdzie zaopiekował się nim Jerzy II Rakoczy i odesłał do Polski. Na wieść o najeździe szwedzkim sejmik wiszeński z 28 VII 1655 wyznaczył N-ego na deputata dla oznaczenia łanów, z których szlachta miała wyprawić piechotę, a 13 VIII t. r. tenże sejmik polecił mu (obok innych deputatów) ustalenie miejsca koncentracji pospolitego ruszenia. Dn. 31 X t. r. w Krakowie, posłując od woj. ruskiego do Karola Gustawa, poddał N. woj. ruskie pod protekcję szwedzką bez wyraźnego upoważnienia ze strony szlachty ruskiej. Krok ten wywołał protestację, którą 4 XII wniósł imieniem woj. ruskiego do grodu przemyskiego Marcin Madaliński. Liczni zwolennicy N-ego (25 podpisów senatorów i urzędników) manifestowali następnie 6 VII 1656 we Lwowie przeciw protestacji Madalińskiego, jako wniesionej bez ich wiedzy. Epilogiem tych rozgrywek było zerwanie sejmiku w Sądowej Wiszni 11 IX przez N-ego, który już w pierwszej połowie t. r. przeszedł na stronę Jana Kazimierza. Od stycznia 1657 współdziałał w przygotowaniach do obrony Lwowa. W lutym t. r., podczas najazdu ks. Jerzego II Rakoczego, był N. jednym z prowadzących pertraktacje z ramienia szlachty zgromadzonej we Lwowie z wysłannikami księcia: Samuelem Grądzkim (swoim krewnym) i Janem Kemenym, a także z samym księciem, do którego do Stryja wyjeżdżał 13 II. Podobno Rakoczy zdołał zjednać sobie N-ego (miał on wobec księcia dług wdzięczności z r. 1652) i jednego z jego towarzyszy, Gabriela Silnickiego. Dn. 24 IV został N. wybrany, na członka rady wojennej przy star. lwowskim Janie Mniszchu, komendancie obrony Lwowa. Po kapitulacji Rakoczego pod Magierowem (23 VII) N. znajdujący się w konwoju polskim, odprowadzającym Siedmiogrodzian, miał ponoć, wspólnie z Silnickim i Grądzkim, doradzić księciu ucieczkę przed Tatarami.
Od 1 X 1657 był N. rotmistrzem chorągwi kozackiej (zwiniętej w r. 1663), w listopadzie 1658 – porucznikiem chorągwi usarskiej. Wiosną t. r. wystawił własnym kosztem skwadron dragonii, który kompletował jesienią t. r. (skwadron ów, wzięty w listopadzie t. r. na żołd skarbu kor., zamieniony na regiment zapewne w początkach 1659 r., został rozwiązany w r. 1663). W czerwcu 1659 był N. na Rusi, sejmik wiszeński 23 VI oddał mu w administrację wybieranie akcyzy. W czasie służby pod Stefanem Czarnieckim (gdzieś przed r. 1658) pozyskał N. jego zaufanie; w styczniu 1660 został porucznikiem nowo utworzonej tzw. nowej chorągwi usarskiej w pułku królewskim, którego dowódcą był właśnie Czarniecki. Nowe stanowisko N-ego pociągało zapewne za sobą dowodzenie częścią tego pułku, skoro w r. 1660 N. był tytułowany pułkownikiem. Świadczy to zarazem, że poprzednio wyróżnił się N. jako oficer. W kampanii 1660 r. nie brał N. zapewne udziału, był na sejmiku wiszeńskim 13 IX i wybrano go na szafarza ziemi lwowskiej do wybierania retent. Jesienią t. r. z chorągwią usarską i ze swoim regimentem dragonii przebywał przy królu we Lwowie, a jego chorągiew kozacka znajdowała się w dywizji Czarnieckiego i wzięła udział w bitwie pod Tołoczynem (28 X).
W r. 1661 N. jeździł na czele deputacji wojska z obozu pod Fastowem na komisję hibernową. Posądzono go o niesprawiedliwy rozdział pieniędzy, wypłacenie ich niektórym chorągwiom magnackim oraz o zagarnięcie części dla siebie. Sprawa rozdziału hiberny w r. 1661 zajmowała dość długo opinię publiczną. Przedłożenia przez N-ego rozliczenia domagał się «Związek Święcony», pod jego wpływem sejmik proszowski 30 I 1662 włączył tę sprawę do swojej instrukcji poselskiej. Nadużycia N-ego przy rozdziale hiberny piętnował także wiersz z r. 1663. W r. 1661 zajechał N. Dobromil Olbrachta Krasińskiego, powodując duże szkody. W jesieni t. r. uczestniczył w wyprawie litewskiej Jana Kazimierza i prawdopodobnie brał udział w bitwie pod Kuszlikami. W początkach 1662 r. znajdował się przy Czarnieckim na Białorusi, a gdy z inicjatywy Czarnieckiego utworzono prokrólewski «Związek Pobożny», aby odciągnąć wojsko od powstałego w r. 1661 antykrólewskiego «Związku Święconego», N. został wybrany na jego marszałka. «Związek Pobożny» nie spełnił jednak pokładanych w nim nadziei, objął głównie oddziały cudzoziemskiego autoramentu i tylko nieliczne chorągwie jazdy narodowej; do jego likwidacji doszło zapewne w r. 1663, w okresie, gdy rozwiązywano «Związek Święcony». Jako marszałek był N., jak się zdaje, raczej tylko figurantem Czarnieckiego. Wg Kochowskiego dbał przede wszystkim o własne interesy. Co najmniej od r. 1662 należał do stronnictwa regalistycznego (francuskiego). W r. 1662 dostał starostwo lubelskie. W r. 1663 pod pozorem ściągania niezapłaconej hiberny najeżdżał N. dobra bpa przemyskiego Stanisława Sarnowskiego: Brzozów i Jaśliska, ograbił miasteczko Radymno i chłopów we wsi Żurawicy. Na ostry protest szlachty woj. ruskiego król Jan Kazimierz pozwał N-ego przed sąd, który ocenił wyrządzone przez niego szkody na sumę 200 000 złp.
Uczestniczył N. w wyprawie zadnieprzańskiej 1663–4 r. Prawdopodobnie brał udział w szturmie Głuchowa, a gdy 9 II 1664 większość wojsk koronnych odeszła w kierunku na Putywl, aby się połączyć z wojskiem litewskim, N. – wraz z «komendorowanymi chorągwiami» – pozostał na krótko pod Głuchowem. Po powrocie wojsk koronnych na prawobrzeżną Ukrainę Czarniecki, wyprawiając się w kwietniu z częścią sił pod Czehryń, powierzył N-emu, stojącemu w Pawołoczy, dowództwo nad głównymi siłami rozłożonymi na leżach. Między 21 a 25 IV N. ruszył z 30 chorągwiami na rozkaz regimentarza w Czehryńskie, ale nie zdołał przeszkodzić zajęciu Kaniowa przez Kozaków zadnieprzańskich. Wkrótce wrócił do Pawołoczy i w połowie maja (zapewne z pozostałymi siłami oraz z Tatarami) ruszył do Czarnieckiego, później opuścił Naddnieprze. T. r. został mianowany kasztelanem sądeckim, a przed 19 II 1665 dostał starostwo tarnogórskie.
W r. 1665 N. wziął udział w działaniach przeciw rokoszanom, w ich trakcie (w lipcu t. r.) doszło do sporu między N-m a star. kaniowskim Stefanem Stanisławem Czarnieckim, porucznikiem tzw. starej chorągwi usarskiej, o dowództwo nad pułkiem królewskim, sprawowanym dotąd przez Czarnieckiego. Ostatecznie dowództwo to przypadło Czarnieckiemu. Darzony zaufaniem króla został N. w r. 1666 mianowany deputatem do zawierania ugody z marszałkiem Jerzym Lubomirskim. Jesienią t. r. dowodził siłami stojącymi w obozie pod Krupą, odmówił przyjęcia dowództwa nad wojskiem wysyłanym na Ukrainę kozacką. W sierpniu – wrześniu próbował pośredniczyć w zatargu majątkowym między Gryzeldą i Michałem Wiśniowieckimi a Janem i Marią Kazimierą Sobieskimi, w październiku występował w tej sprawie jako plenipotent Wiśniowieckich. W przededniu podhajeckiej kampanii w r. 1667 znajdował się ze swą usarską chorągwią przy królu w Krakowie. W lecie 1668 był na Ukrainie z hetmanem w. kor. Janem Sobieskim, który odjeżdżając na sejm abdykacyjny (27 VIII – 16 IX) zdał mu dowództwo. W okresie bezkrólewia, po abdykacji Jana Kazimierza, należał N. nadal do stronnictwa francuskiego. Brał udział w sejmie konwokacyjnym (5 XI – 6 XII 1668) i został wybrany z senatu do komisji powołanej w celu zabezpieczenia ekonomii i dóbr stołu królewskiego. Współpracował wówczas blisko z Sobieskim, który, jadąc w końcu kwietnia 1669 na elekcję, zamierzał zabrać go z sobą, ale N. miał być tylko na jej początku, po czym wyjechać na Wołyń, aby z ramienia hetmana objąć dowództwo nad wojskiem; N. rzeczywiście sprawował tę funkcję regimentarza na przełomie czerwca i lipca. W połowie sierpnia t. r. jeździł do Warszawy z wiadomością dla Michała Korybuta o odprawieniu posłów kozackich w Żółkwi oraz z oświadczeniem wierności od Sobieskiego.
Wkrótce po elekcji Michał Korybut mianował N-ego kasztelanem bełskim (poprzednik – Franciszek Myszkowski – zmarł 21 IV 1669). Prawdopodobnie wiązało się to z podjętymi przez nowego króla próbami zjednania czołowych malkontentów; w tym przypadku nadzieje monarchy mogły mieć oparcie w dawnych związkach N-ego z Wiśniowieckimi. N. pozostał jednak nadal w szeregach przeciwników króla i tak jak spiskował podczas sejmu koronacyjnego, czynił to później na zjazdach malkontentów w Kolbuszowej i Jarosławiu. W r. 1670, powołując się na konstytucję sejmu elekcyjnego, która zabraniała królowi posiadania chorągwi i pułków w wojsku Rzpltej, próbował N. wyjść ze swoją chorągwią usarską z pułku króla, twierdząc, iż w świetle owej konstytucji chorągwie króla stały się chorągwiami dowodzących nimi poruczników. W istocie zależało N-emu, aby uniezależnić się od komendy swojego rywala – S. S. Czarnieckiego. Ostatecznie przywrócono dawny stan rzeczy; przy rozlokowywaniu wojsk na leże zimowe w r. 1671 istniały dwie chorągwie usarskie króla, chorągiew dowodzoną przez N-ego zwinięto jednak przed r. 1673. Na drugim sejmie 1672 r. występował N. przeciw królowi (23 VI) i ostro przymawiał bpowi poznańskiemu Stefanowi Wierzbowskiemu, zwolennikowi Michała Korybuta (6 VII). Dn. 1 VII 1672 podpisał w Warszawie akt konfederacji malkontentów, poddających się pod opiekę Ludwika XIV i zmierzających do detronizacji Michała Korybuta. Uczestniczył w kampanii 1672 r., poselstwo od wojska na sejm 1673 upominało się o nagrodzenie zasług N-ego w jej działaniach. Na sejmie pacyfikacyjnym 4 I – 8 IV 1673 został delegowany z senatu do rady wojennej przy hetmanach kor. i uzyskał wyznaczenie komisji w celu oszacowania szkód powstałych w starostwie lubelskim podczas obozowania tam pospolitego ruszenia w r. 1672. Brał udział w sądzie marszałkowskim nad Marcinem Łozińskim o zniesławienie Sobieskiego. W sierpniu 1673 pielgrzymował do cudownego obrazu Matki Boskiej do Studzianny z podziękowaniem za uwolnienie od trwającego 7 lat bólu zębów i lewej połowy głowy. W kampanii chocimskiej 1673 r. uczestniczył N. z własną chorągwią usarską nowego zaciągu i regimentem piechoty. Nie jest pewne, czy walczył w samej bitwie pod Chocimiem: dn. 11 XI jego chorągiew (jakoby kozacka?) wsparła cztery chorągwie usarskie odpierające atak jazdy Solimana. Jednakże z poematu Zbigniewa Morsztyna wynika, iż w dniu bitwy N. chorował.
Był N. na konwokacji w r. 1674; domagał się podwyższenia żołdu dla wojska, wszedł do komisji powołanej w celu rozwiązania sprawy ordynacji zamojskiej. Uczestniczył w sejmie elekcyjnym, podpisał akt elekcji Jana III Sobieskiego. Wyznaczono go wówczas jednym z komisarzy, mających przekazać ordynację zamojską Marcinowi Zamoyskiemu. N. zmarł w r. 1675, zapewne krótko przed 1 V, kiedy oberszterem jego regimentu został Jan Cetner. Z małżeństwa (był żonaty już w r. 1665) z Jadwigą ze Stamirowic Stamirowską, właścicielką miasteczka Bruchnal w ziemi lwowskiej, pozostawił N. córkę Katarzynę, zamężną za Wojciechem Urbańskim, kaszt. wieluńskim.
Estreicher, XXXII (Urbańscy); Niesiecki, I 271, VI 566; Uruski; Żychliński, XXV; – Czapliński W., Dwa sejmy w r. 1652, Wr. 1955; Czołowski A., Wojna polsko-turecka 1675 r., „Kwart. Hist.” 1894 s. 618–19; Kersten A., Stefan Czarniecki, W. 1963; Korzon T., Dola i niedola J. Sobieskiego, Kr. 1898 I 141, 146, 200, 477, 495, II 180, 250, 252–6, 308, III 177, 343, 345, 409, 410, 447; Kubala L., Szkice historyczne, S. I–II, Lw. 1923; tenże, Wojna brandenburska, Lw. 1917 s. 141–2, 177, 340; Łoziński W., Prawem i lewem, Kr. 1957 I; Majewski W., Ostatnia kampania Czarnieckiego w 1664 r. Okres wiosenny, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1969 XV cz. 2 s. 113, 1970 XVI cz. 1 s. 116–17, 124, 128–9, 131, 133; Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wr. 1976 (N. mylnie jako kasztelan bełski 13 III 1676); Przyboś A., Samuel Grądzki…, „Mpol. Studia Hist.” 1959 z. 1 s. 11–13, 17; Tomkiewicz W., Jeremi Wiśniowiecki, W. 1933; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., IV 506, 532, V 488, 492, VI cz. 1 s. 224, 228, 248, VII cz. 2 s. 404, 428; tenże, Wojsko polskie w II poł. XVII w., W. 1965; – Akta grodz. i ziem., X, XXI, XXII; Akta sejmikowe woj. krak., III; Elementa ad Fontium Editiones, XIV; Jemiołowski M., Pamiętnik, Lw. 1850 s. 162, 217; Kochowski W., Annalium Poloniae Climacter III, Kr. 1698 s. 67, 68; Łoś [J.], Pamiętnik, Kr. 1858 s. 68–9; Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1964 X cz. 2, 1969 XV cz. 2; Michałowski J., Księga pamiętnicza, Kr. 1864; Morsztyn Z., Muza domowa, W. 1954 II; Ojczyste spominki, Wyd. A. Grabowski, Kr. 1845 I 183; Oświęcim, Diariusz 1643–51; Pasek J., Pamiętniki, Wr. 1968; Pisma do wieku Jana Sobieskiego; Poezja Związku Święconego i rokoszu Lubomirskiego, Wr. 1953; Sobieski J., Listy do żony Marii Kazimiery, Wyd. A. Z. Helcel, Kr. 1860 (indeks oraz s. 19); Temberski, Roczniki; Vol. leg., IV 228, 1041, V 97–100, 103, 105, 120–1, 209, 240, 260, 304; Wiśniowiecki J., Testament…, Wyd. W. Tomkiewicz, „Mies. Herald.” 1930 nr 4 s. 74, 76; Załuski, Epistolae, I 553; Zbiór pamiętników do dziejów polskich, Wyd. S. Broel-Plater, W. 1859 IV 137–40, 142; Źródło cudów… Studziańskiego obrazu, W. 1754 s. 339; – AGAD: Arch. Kor. Warsz. Dz. Szwedz. kart. 11 b nr 1, 79; B. Czart.: rkp. 1663 s. 492.
Wiesław Majewski i Adam Przyboś